وی وی پاری در گیاهان؛ وقتی دانه‌ها قبل از جدا شدن از میوه جوانه می‌زنند!
تا حالا شده یک گوجه‌فرنگی را ببُری و ببینی که دانه‌های داخلش شروع به جوانه زدن کرده‌اند؟ این پدیده نه چندان جذاب وی وی پاری (Vivipary) نام داره که در آن دانه‌ها قبل از اینکه از میوه جدا بشن، شروع به رشد می‌کنند. شاید در نگاه اول عجیب به نظر برسد، اما این اتفاق در بسیاری از گیاهان رخ می‌ده.
وی وی پاری (زنده‌زایی) چیست و چرا اتفاق می‌افته؟
ویویپاری یک واژه لاتین به معنی “زنده‌زایی“ است. در حیوانات، مثل پستانداران، این یعنی نوزاد در بدن مادر رشد کرده و بعد زنده متولد می‌شه. اما در گیاهان، این پدیده زمانی اتفاق می‌افته که دانه‌ها هنوز به میوه متصل هستن، اما به دلایلی زودتر از موعد جوانه می‌زنند.
اما چرا بعضی از دانه‌ها این‌طور رفتار می‌کنند؟ پاسخ این سوال به هورمون‌های گیاهی و شرایط محیطی برمی‌گرده. دو هورمون مهم در این فرآیند نقش دارن:
- اسید آبسزیک (ABA): این هورمون از جوانه‌زنی دانه جلوگیری می‌کنه. وقتی مقدار آن زیاد باشه، دانه در حالت خواب باقی می‌مونه.
- جیبرلین (GA): این هورمون، برعکس ABA، باعث تحریک جوانه‌زنی و رشد سلولی می‌شه.
هر عاملی که باعث کاهش اسید آبسزیک یا افزایش جیبرلین شود، می‌تواند باعث جوانه‌زنی زودهنگام دانه‌ها بشه. معمولاً رطوبت بالا یا جهش‌های ژنتیکی، سطح ABA رو کاهش داده و باعث جوانه‌زنی دانه‌ها درون میوه می‌شه.
وی وی پاری یا زنده‌زایی در چه گیاهانی دیده می‌شود؟
شاید فکر کنید این پدیده خیلی نادره، اما اتفاقاً در بسیاری از گیاهان دیده می‌شه، از جمله:
- گوجه‌فرنگی (Solanum lycopersicum)
- سیب (Malus domestica)
- مرکبات (Citrus spp) مثل پرتقال و لیمو
- توت‌فرنگی (Fragaria × ananassa)
- ذرت (Zea mays): Vivipary در ذرت نیز نسبتاً رایج است.
- فلفل دلمه
- کدو و کدو تنبل (Cucurbita spp.)
اگر در آشپزخانه به میوه‌هایی با دانه‌های جوانه‌زده برخورد کردید، نگران نباشید! میوه قابل خوردنه، اما ظاهرش شاید جذاب نباشه. البته باید مراقب گیاهان خانواده بادنجانیان (مثل گوجه‌فرنگی و بادمجان) باشید؛ چون برگ‌ها و سایر بخش‌های رویشی این گیاهان می‌تونن باعث مشکلات گوارشی بشن. با این حال، خود میوه بی‌خطره.
فروشگاه کشاورزی راد در تهران دارای بذرهای سبزیجات و بذرهای صیفی‌جات ایرانی و خارجی با کیفیته که میتونه نیازهای کشاورزان و باغداران رو رفع کنه.
نکته: Vivipary حقیقی در گیاهان تنها از طریق تولیدمثل جنسی اتفاق می‌افته، به این صورت که دانه‌ها در حالی که هنوز به میوه متصل هستند، جوانه می‌زنن. اما واویپاری کاذب نوعی تولیدمثل رویشی است که در آن، بذر روی گیاه مادر رشد می‌کنه.
Vivipary در طبیعت چه فایده‌ای دارد؟
در برخی گیاهان، وی وی پاری یک ویژگی مفید و سازگارانه است. برای مثال، مانگروها که در محیط‌های جزر و مدی رشد می‌کنن، از این روش برای بقا و پراکنش بهتر استفاده می‌کنند.
مانگرو قرمز (Rhizophora mangle) و مانگرو خاکستری (Avicennia marina) دانه‌هایی تولید می‌کنن که روی گیاه مادر جوانه می‌زنند. سپس این دانه‌ها از درخت جدا شده، روی سطح آب شناور می‌مونن و توسط جریان‌های جزر و مدی به مناطق مناسب برای رشد منتقل می‌شن. این ویژگی کمک می‌کند تا آن‌ها سریع‌تر در محیط‌های نیمه‌آبی مستقر بشن.
در مقابل، برخی گیاهان کوهستانی مثل Bistorta vivipara به جای بذر، بولبیل (گره‌های متورم در قسمت پایینی گل‌آذین) تولید می‌کنن که یک نوع جوانه کوچک برای تکثیره. این روش به اون‌ها کمک می‌کنه در فصل‌های رشد کوتاه کوهستانی، زودتر رشد کنن و قبل از سرد شدن هوا، در خاک تثبیت بشن.
پس، اگه یه روز یه گوجه‌فرنگی Vivipary دیدی…
خب، حالا که فهمیدی وی وی پاری چیه، اگه یه روز یه گوجه‌فرنگی خریدی و دیدی دونه‌هاش جوونه زده، نترس! این یه اتفاق طبیعیه که توی خیلی از میوه‌ها و سبزیجات می‌افته.