گیاهشناسی پیاز
پیاز با نام علمی Allium cepa از خانواده آلیاسه (Alliaceae)، گیاهی چندساله و بوته‌ای است. واژه onion در زبان انگلیسی از کلمه unio در لاتین گرفته شده که به معنی “تنها” یا “یکی” است و اشاره به تولید پیاز به‌صورت تکی دارد.
روش‌های کشت پیاز
کشت پیاز بر اساس روش‌های ازدیاد به سه شکل انجام می‌شود:
1. کشت مستقیم بذر پیاز در محل اصلی
- زمان کاشت بذر پیاز: به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله: شرایط آب و هوایی منطقه، نحوه کاشت، رقم پیاز
- بر اساس اقلیم:
- مناطق سردسیر: به محض برطرف شدن خطر سرمای بهاره (معمولاً در فصل بهار) کاشته می‌شود.
- نواحی نیمه‌گرمسیری (مانند خوزستان): در اوایل یا اواخر پاییز کشت می‌شود.
- فاصله کشت:
- فاصله خطوط کشت: 30 تا 40 سانتی‌متر
- فاصله بوته‌ها: حدود 2 سانتی‌متر
- عمق کاشت بذر پیاز: 1 تا 2 سانتی‌متر
- تنک کردن بوته‌های پیاز:
- زمانی که گیاه به 10 تا 12 سانتی‌متر برسد، تنک می‌شود.
- بوته‌های حذف‌شده به‌عنوان پیاز سبز مصرف می‌شوند.
- اهداف تنک کردن:
- برای تولید غده‌های متوسط پیاز: فاصله نهایی بین بوته‌ها 5 سانتی‌متر
- برای تولید غده‌های بزرگ‌تر پیاز: فاصله نهایی بین بوته‌ها 10 سانتی‌متر
- میزان بذر مصرفی: 6 تا 8 کیلوگرم در هر هکتار
2. کشت بذر پیاز از طریق نشا
در این روش، بذر پیاز ابتدا در خزانه کاشته شده و سپس نشاها در زمان مناسب به محل اصلی انتقال داده می‌شوند.
- انواع خزانه: گلخانه‌ای، شاسی، هوای آزاد
- مدت زمان خزانه‌گیری: 6 تا 10 هفته
- زمان انتقال نشا: در مناطق سردسیری، بلافاصله پس از مساعد شدن هوا
- فاصله کشت نشاهای پیاز:
- بین ردیف‌ها: 30 تا 40 سانتی‌متر
- بین بوته‌ها: 10 سانتی‌متر
- اندازه مناسب نشا برای انتقال: طول و قطر مشابه مداد
- میزان بذر پیاز مورد نیاز برای خزانه: 2 تا 3 کیلوگرم بذر برای هر هکتار زمین
3. ازدیاد پیاز به وسیله پیازچه
یکی دیگر از روش‌های ازدیاد پیاز، استفاده از پیازچه است. در این روش، پیازچه‌هایی که از کشت متراکم بذر در سال قبل به دست آمده‌اند، در محل اصلی کاشته می‌شوند.
مراحل کاشت پیازچه:
- کاشت اولیه:
- در اوایل پاییز، بذرها به‌صورت بسیار متراکم در محلی سرپوشیده کشت می‌شوند.
- برای جلوگیری از رشد بوته‌ها، دمای محیط پایین نگه داشته می‌شود تا پیازچه‌ها در طول زمستان در دوره خواب باقی بمانند.
- انتقال به محل اصلی:
- با مساعد شدن هوا، پیازچه‌ها به زمین اصلی منتقل می‌شوند.
- در این مرحله، قطر پیازچه‌ها حدود 1 تا 1.5 سانتی‌متر است.
- کاربرد پیازچه بر اساس اندازه:
- پیازچه‌های بزرگ‌تر: برای تولید پیاز سبز مناسب‌اند.
- پیازچه‌های کوچک‌تر: برای تشکیل غده پیاز مناسب‌ترند.
الگوی کاشت پیازچه بر اساس هدف تولید:
برای تولید پیاز سبز:
- عمق کاشت: 3 تا 4 سانتی‌متر
- فاصله بین پیازچه‌ها: کاملاً نزدیک به هم، به‌طوری که با هم تماس داشته باشند.
- فاصله خطوط کشت: 30 سانتی‌متر
- پای‌ریزی بوته‌ها: زمانی که طول بوته به 10 سانتی‌متر برسد، پای بوته‌ها خاک ریخته می‌شود تا قسمتی از پیاز، سفید شود.
برای تولید پیاز غده‌ای:
- عمق کاشت: 2 سانتی‌متر
- فاصله بین دو بوته: 7 تا 10 سانتی‌متر
- فاصله خطوط کشت: 30 تا 40 سانتی‌متر
مراقبت‌های لازم در مرحله داشت پیاز
- تنک کردن بوته‌ها:
- در صورت عدم تنک شدن، غده‌های پیاز کوچک می‌مانند.
- باید بوته‌ها را با فاصله توصیه‌شده بر اساس نوع پیاز تنک کرد.
- ممکن است در حین تنک کردن، برخی نهال‌های باقی‌مانده آسیب ببینند، اما این کار برای تولید پیازهای درشت ضروری است.
- تنک کردن معمولاً سه تا چهار ماه پس از کاشت (اوایل تا اواخر خرداد) انجام می‌شود.
- آبیاری: پیاز در دوره رویشی به آب فراوان نیاز دارد و دور آبیاری هر ۶ تا ۸ روز یک‌بار (بسته به نوع خاک و دمای محیط) است.
- آفات و بیماری‌ها:
- آفات مهم پیاز:
- تریپس: بیشتر در اوایل رشد حمله می‌کند.
- مبارزه: سمپاشی با مالاتیون و دیازینون.
- بیماری‌های پیاز: سفیدک دروغی، لارو مینوز پیاز، مگس پیاز
- آفات مهم پیاز:
برداشت و نگهداری پیاز
زمان برداشت پیاز:
- وقتی غده‌ها به اندازه کافی رشد کرده و برگ‌ها زرد شده و می‌افتند.
- در ارقام خارجی، غده‌ها روی سطح زمین تشکیل می‌شوند و با دست قابل برداشت هستند.
- در ارقام ایرانی، برای برداشت از بیل مکانیکی استفاده می‌شود.
- برای نگهداری طولانی‌مدت، پیازها باید کاملاً رسیده باشند.
- زمانی مناسب برای برداشت پیاز: وقتی بیش از ۵۰٪ از قسمت هوایی بوته‌ها زرد و افتاده باشند.
نحوه برداشت پیاز:
۱. روش اول: ابتدا غده‌ها از خاک خارج شده، سپس قسمت‌های هوایی قطع می‌شوند.
2. روش دوم: ابتدا قسمت‌های هوایی حذف شده و سپس غده‌ها از خاک بیرون آورده می‌شوند.
3. پس از برداشت، ریشه‌ها قطع و پوسته‌های خارجی جدا می‌شوند.
میزان عملکرد پیاز:
- بین ۱۰ تا ۵۵ تن در هکتار متغیر است.
خشک کردن و نگهداری پیاز:
- پس از برداشت، پیاز باید خشک شود.
- برای خشک کردن، چند روز تا چند هفته در مزرعه زیر نور خورشید باقی می‌ماند (بسته به میزان رطوبت و دمای محیط).
