معرفی گیاه مرزه
مرزه، با نام علمی Satureja hortensis، گیاهی علفی و یک‌ساله از خانواده نعناییان است که دارای گونه‌های متعددی می‌باشد. این گیاه ریشه‌ای مستقیم و منشعب دارد. ساقه آن چهارگوش و ایستاده است و بسته به شرایط اقلیمی و محل رشد، ارتفاع آن بین ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر متغیر است. بخش پایینی ساقه معمولاً چوبی، به‌ندرت کرک‌دار و به رنگ سبز تیره است که در زمان گلدهی به قهوه‌ای روشن یا بنفش تغییر رنگ می‌دهد.
برگ‌های مرزه باریک، نرم و متقابل بوده و به رنگ سبز مایل به خاکستری دیده می‌شوند. طول برگ‌ها بین ۱ تا ۳ سانتی‌متر و عرض آن‌ها ۲ تا ۴ میلی‌متر است. اسانس این گیاه در حفره‌های ویژه‌ای که در دو طرف برگ‌ها قرار دارند، تولید و ذخیره می‌شود.
گل‌ها و میوه مرزه
گل‌های مرزه کوچک، نامنظم و دوجنسی هستند که در انتهای خوشه‌ها ظاهر می‌شوند. رنگ گل‌ها معمولاً صورتی کمرنگ، آبی یا سفید است. میوه این گیاه کوچک، کروی و از نوع کپسول بوده و دانه‌هایی قهوه‌ای تیره دارد. وزن هزار دانه مرزه بین ۰.۵ تا ۰.۶ گرم است.
زیستگاه و شرایط رشد مرزه
مرزه به‌صورت خودرو در زمین‌های خشک، آهکی، مناطق گرم و آفتاب‌گیر، و نواحی سنگلاخی یا مزارع شنی رشد می‌کند. این گیاه بومی اروپای جنوبی است و برای کشت، محیط‌های نسبتاً گرم و خشک، آفتاب کامل، و خاک‌های حاصلخیز با زهکشی مناسب را ترجیح می‌دهد. pH ایده‌آل خاک برای کشت مرزه بین ۶.۸ تا ۸.۲ است.
شرایط دمایی و رشد مرزه
- دمای مناسب برای جوانه‌زنی:
- دمای ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد برای جوانه‌زنی بذر مرزه مناسب است.
- دمای مطلوب برای جوانه‌زنی بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد است.
- حساسیت به دماهای پایین:
- گیاهان جوان در دمای ۱ تا ۲ درجه زیر صفر دچار سرمازدگی شده و خشک می‌شوند.
- رشد گیاه در دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد متوقف می‌شود.
روش کاشت مرزه:
- تکثیر:
- مرزه با بذر تکثیر می‌شود.
- مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار: ۶ تا ۸ کیلوگرم.
- زمان مناسب کاشت بذر مرزه: از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت، پس از برطرف شدن سرمای بهاره.
- دوره رویشی: از جوانه‌زنی تا تشکیل میوه: ۱۴۰ تا ۱۶۰ روز.
- عمق کاشت: بذرها در عمق ۰.۵ تا ۱ سانتی‌متری خاک کاشته می‌شوند.
- عملیات پس از کاشت:
- پس از کاشت، غلطک‌زنی برای فشرده‌سازی سطح خاک انجام می‌شود.
- آبیاری پس از کاشت ضروری است.
- فواصل ردیفی: عرض ردیف‌ها باید بین ۲۵ تا ۴۰ سانتی‌متر باشد.
رشد و گلدهی مرزه:
- رشد سریع پس از جوانه‌زنی: ۷۰ تا ۸۰ روز پس از سبز شدن، مرزه به گل می‌رود.
- زمان گلدهی:
- اولین گل‌ها در اواخر بهار و اوایل تابستان ظاهر می‌شوند.
- گل‌ها به‌تدریج طی ۲۵ تا ۳۰ روز تشکیل شده و میوه‌ها به تدریج رسیده و شروع به ریزش می‌کنند.
برداشت مرزه
- قسمت مورد استفاده گیاه مرزه:
- کلیه اعضای هوایی گیاه.
- شاخه‌های علفی باید از ۵ سانتی‌متری سطح زمین برداشت شوند.
- زمان برداشت مرزه:
- از خرداد تا شهریور، همزمان با آغاز گلدهی.
- زمان مناسب برداشت بذر، هنگامی است که بذرها به رنگ قهوه‌ای روشن تغییر می‌کنند.
- از اوایل شهریور، رنگ دانه‌ها به تدریج قهوه‌ای می‌شود.
- هشدار: تأخیر در برداشت بذر مرزه باعث پراکنده شدن آن‌ها با کوچک‌ترین ضربه می‌شود.
- عملکرد محصول:
- عملکرد پیکر رویشی: ۳ تا ۵ تن در هر هکتار.
- عملیات پس از برداشت:
- انجام کلتیواتور بین ردیف‌ها پس از اولین برداشت، باعث افزایش عملکرد می‌شود.
- گیاهان جمع‌آوری‌شده باید در شرایط زیر خشک شوند:
- در خشک‌کن: دمای ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد.
- در سایه: دور از نور مستقیم خورشید.
- بسته‌بندی: گیاهان خشک‌شده باید برای جلوگیری از از بین رفتن عطر، در بسته‌های دور از هوا نگهداری شوند.
