بذر شوید راد

تاریخچه شوید

شوید با نام علمی Anethum graveolens گیاهی یک‌ساله از خانواده چتریان (Apiaceae) است که به دلیل خواص خوراکی و دارویی‌اش از دیرباز مورد توجه بوده است. منشا شوید کشورهای ایران، مصر و هند بوده و از این مناطق به سایر نقاط جهان، از جمله اروپا و آمریکا، منتقل شده است. در حال حاضر، کشت شوید در اکثر کشورهای حاشیه دریای مدیترانه رایج است. در این نواحی، باد به پراکنده شدن بذر شوید کمک کرده و باعث رشد خودرو آن در چمنزارها و مناطق سنگی شده است.

گیاهشناسی شوید

شوید گیاهی با ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر تا یک متر (گاهی بیشتر) است و دارای ریشه‌ای راست و مخروطی‌شکل به رنگ سفید با طول متغیر ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است. ساقه آن منشعب، استوانه‌ای، بی‌کرک و دارای خطوط طولی است که در محل گره‌ها کمی فرورفته دیده می‌شود. برگ‌های شوید نازک، نخی‌شکل، بی‌کرک و به صورت متناوب روی ساقه قرار دارند. گل‌های کوچک و زردرنگ آن در چترهای مرکب با قطر ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی ظاهر می‌شوند.

میوه شوید، فندقه‌ای تخم‌مرغی‌شکل با طول ۵ تا ۶ میلی‌متر، عرض ۳ تا ۴ میلی‌متر و ضخامت نیم تا یک میلی‌متر است. بذر شوید قهوه‌ای تیره بوده و در ناحیه پایینی آن چهار حجره و در قسمت بالایی دو حجره اسانس وجود دارد. در اروپا، بذر شوید در پاییز می‌رسد اما پرندگان کوچک به دلیل سمی بودن آن از این بذر اجتناب می‌کنند.

شرایط رشد و نیازهای اکولوژیکی شوید

شوید، گیاهی روزبلند و مدیترانه‌ای، در تمام نقاط دنیا قابلیت رشد دارد و برای گل‌دهی و تولید میوه به هوای گرم و نور کافی نیازمند است. این گیاه نسبت به سرما حساس نیست و بذر آن در دماهای پایین نیز قابلیت جوانه‌زنی دارد. شرایط و ویژگی‌های مورد نیاز شوید به صورت زیر است:

1. نیازهای دمایی و نوری مناسب بذر شوید

• حساسیت به دما: بذر شوید در دمای پایین نیز می‌روید.
• دمای بهینه جوانه‌زنی بذر شوید: ۸ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد.
• دوره رشد: از زمان کاشت تا رسیدن میوه‌ها حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز طول می‌کشد.
• نیاز نوری: برای گل‌دهی و تولید میوه به نور کافی نیاز دارد.

2. ویژگی‌های خاک 

• بذر شوید در هر نوع خاکی، به‌جز خاک‌های بسیار سبک و فقیر از مواد مغذی و خاک‌های سنگین رسی، قابل کشت است.
• خاک مناسب: خاک‌هایی با بافت متوسط و رطوبت کافی بهترین گزینه برای کشت بذر شوید هستند.

3. نیاز آبی و رشد

• در دوره رشد اولیه تا قبل از گل‌دهی، شوید رشد سریعی دارد.
• نیاز آبی: در این مرحله، به مقادیر قابل توجهی آب نیاز است.

آماده‌سازی خاک برای کشت بذر شوید

بذر شوید کوچک و حساس است و به بستری نرم و متراکم برای استقرار نیاز دارد. آماده‌سازی مناسب خاک، جوانه‌زنی یکنواخت و رشد مطلوب بذر شوید را تضمین کرده و نقش مهمی در موفقیت کشت این گیاه ایفا می‌کند. این فرایند شامل مراحل زیر است:

1. آماده‌سازی اولیه خاک

• خاک باید به بستری نرم، هموار و عاری از علف‌های هرز تبدیل شود.
• حذف پستی و بلندی‌های خاک و اطمینان از یکنواختی بستر، جوانه‌زنی بذور را بهبود می‌بخشد.

2. شخم‌زنی پاییزه و تغذیه خاک

• در فصل پاییز، زمین باید شخم زده شود.
• افزودن یک‌سوم نیتروژن همراه با کودهای فسفره و پتاسه در این مرحله ضروری است تا خاک از نظر تغذیه‌ای غنی شود.

3. آماده‌سازی ثانویه خاک در اواخر اسفند

• با استفاده از دیسک، سله‌های خاک شکسته و کلوخ‌ها خرد می‌شوند تا خاک برای کاشت مناسب شود.
• این مرحله به نرم و متراکم کردن خاک سطحی کمک می‌کند و بستر ایده‌آلی برای استقرار بذر فراهم می‌آورد.

4. غلطک‌زنی قبل و بعد از کاشت

• قبل از کاشت: انجام غلطک سبک برای تراکم خاک سطحی توصیه می‌شود.
• بعد از کاشت: غلطک سبک دیگری برای تماس بهتر بذر شوید با خاک انجام می‌گیرد. این مرحله جذب آب و عناصر غذایی را تسریع کرده و به هماهنگی در رویش بذرها کمک می‌کند.

تاریخ و فواصل کاشت شوید

شوید بر اساس هدف کشت و استفاده از اجزای گیاه در بازه‌های مختلف زمانی و به روش‌های متفاوتی کاشته می‌شود.

1. زمان مناسب کاشت بذر شوید

• برای برداشت بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی: اوایل بهار.
• برای استفاده به‌عنوان ادویه و سبزی: از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت.

2. روش‌های کاشت بذر شوید

• کشت ردیفی:
  • مناسب برای تولید حداکثر اسانس.
  • فاصله ردیف‌ها:
    • ۱۲ سانتی‌متر برای استفاده از پیکر رویشی و ادویه.
    • ۲۴ سانتی‌متر برای استخراج اسانس از پیکر رویشی.
  • عمق کاشت بذر: ۱.۵ تا ۲ سانتی‌متر.
• کشت کرتی:
  • مناسب برای کشت‌های متداول اما با عملکرد اسانس کمتر نسبت به روش ردیفی.
• پس از کاشت، غلطک‌زنی سبک برای ایجاد تماس بهتر بذر شوید با خاک و تسریع در جوانه‌زنی ضروری است. همچنین آبیاری بلافاصله پس از کاشت توصیه می‌شود.
• مقدار بذر مورد نیاز: برای هر هکتار، بین ۱۲ تا ۲۰ کیلوگرم بذر شوید مورد نیاز است.

برداشت محصول

1. زمان مناسب برداشت شوید

• برای برداشت پیکر رویشی:
  • قبل از ساقه‌دهی
  • می‌توان کمی پس از آغاز ساقه‌دهی نیز برداشت انجام داد.
• فاصله برداشت از سطح زمین: ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر.

2. فرآوری پس از برداشت

• برای استفاده به‌عنوان ادویه، پیکر رویشی باید خشک شود:
  • خشک کردن در فضای آزاد.
  • خشک‌کن‌های الکتریکی در دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد.

3. عملکرد محصول

• مقدار محصول خشک: ۰.۳ تا ۰.۵ تن در هکتار.
• از ۴ تا ۶ تن گیاه تازه، این مقدار به‌دست می‌آید.