گیاهشناسی اسفناج
نام اسفناج از واژه عربی اسپیناخ مشتق شده که ریشه در لغت فارسی اسپاناخ به معنی “دست سبز” دارد. محققان بر این باورند که منشأ این گیاه ایران باستان بوده است. اسفناج با نام علمی خاص خود، گیاهی از خانواده آمارانتاسه (Amaranthaceae) است.
واریته‌های قدیمی اسفناج نسبت به گرما حساس‌تر بوده و برگ‌هایی باریک‌تر، طعمی تلخ‌تر و بافتی مقاوم‌تر داشته‌اند. در حال حاضر، واریته‌هایی با برگ‌های صاف و نرم پرورش داده می‌شوند که برای تولید کنسرو، انواع سوپ‌ها، غذای آماده کودکان و فرآوری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، اسفناج‌های نیمه‌چین و پیچدار نیز به طور گسترده کشت می‌شوند.
این گیاه گلدار و خوراکی از تیره تاج‌خروسی است و بومی آسیای مرکزی و جنوب غربی آسیا به شمار می‌آید. اسفناج یک گیاه یک‌ساله (و به ندرت دو‌ساله) است که ارتفاع آن به حدود ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌های آن ساده، متناوب و تخم‌مرغی شکل هستند و طول آن‌ها بین ۲ تا ۳۰ سانتی‌متر و عرضشان بین ۱ تا ۱۵ سانتی‌متر متغیر است. برگ‌ها عمدتاً در انتهای ساقه اصلی دیده می‌شوند.
بذرهای اسفناج به صورت دسته‌هایی ۵ تا ۱۰ عددی در انتهای ساقه تشکیل می‌شوند. ساقه این گیاه راست، به رنگ سبز و ریشه آن مخروطی‌شکل و قرمز است.
شرایط آب و هوایی مناسب برای کشت بذر اسفناج
اسفناج محصولی مناسب نواحی سرد است و در آب و هوای خنک بهتر رشد می‌کند.
- بهترین نتیجه رشد در دمای متوسط، تابش زیاد آفتاب، و هوای مرطوب حاصل می‌شود.
- این گیاه یخبندان را بهتر از سایر سبزی‌ها تحمل می‌کند و برخی ارقام آن می‌توانند سرمایی تا ۷- درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند.
شرایط خاک برای کشت بذر اسفناج
بذر اسفناج را می‌توان در انواع خاک‌ها کشت کرد، اما شرایط زیر ایده‌آل هستند:
- خاک‌های مناسب برای کشت بذر اسفناج ایرانی:
- خاک‌های حد واسط با بافت مناسب.
- اراضی نمدار و حاصلخیز با هوموس کافی.
- خاک‌های نامناسب برای کشت بذر اسفناج ایرانی:
- خاک‌های خیلی سبک یا خیلی سنگین.
- زمین‌های آبگیر و خاک‌های خشک.
- pH مناسب خاک برای کشت بذر اسفناج ایرانی:
- محدوده ۶ تا ۷.
- خاک‌های سبک:
- مناسب برای ارقام زودرس، کشت‌های زمستانی، و کشت‌های اولیه سال.
- نیازمند آبیاری تکمیلی و افزودن کود.
- خاک‌های لومی یا معدنی:
- بهترین گزینه برای کشت.
روش‌های کاشت بذر اسفناج ایرانی
- فاصله ردیف‌ها: ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر.
- عمق کاشت: ۲ تا ۴ سانتی‌متر.
- کاشت دستپاش: اسفناج را می‌توان به شکل دستپاش کاشت.
- کاشت خطی: روش دیگر کاشت، به صورت خطی است.
- کاشت در سطوح بزرگ: در سبزی‌کاری‌های سطوح بزرگ می‌توان از ماشین بذرپاشی استفاده کرد.
زمان کاشت بذر اسفناج
- انواع بهاره: اواخر اسفند ماه.
- انواع پاییزه: اواخر تابستان.
- انواع زمستانه: اواخر پاییز.
ویژگی‌های خاص رشد اسفناج
- مدت کوتاه رویش: رشد سریع و سازگاری با دمای پایین.
- زمستان‌گذرانی قوی: قابلیت رشد در روزهای بلند.
- حساسیت به تابش شدید و دمای پایین: این گیاه در برابر شرایط نوری و دمایی سخت مقاوم است.
جوانه‌زنی بذر اسفناج ایرانی
- شرایط حساسیت:
- حساس به گرمای زیاد.
- حساس به کمبود آب و اکسیژن.
- مشکلات اکسیژن کم: معمولاً در زمین‌های آبگیر و خاک‌های رسی مشاهده می‌شود.
- دمای مناسب جوانه‌زنی: دمای پایین بهترین شرایط برای جوانه‌زنی یکنواخت است.
- فصل مناسب کشت بذر اسفناج ایرانی: باید در فصولی از سال با دمای پایین و مناسب انجام شود.
مرحله داشت اسفناج
کود دهی اسفناج
- کودهای حیوانی: برای زمین‌های ضعیف از نظر مواد عالی، توصیه می‌شود.
- کود شیمیایی: باید در زمان مناسب، در فاصله دوره رویش به زمین اضافه شود تا در دسترس گیاه قرار گیرد.
- مقادیر پیشنهادی کود برای اسفناج:
- 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار
- 60 کیلوگرم اکسید فسفر در هکتار
- 140 کیلوگرم در هکتار سایر مواد غذایی بسته به نیاز خاک.
- مقادیر پیشنهادی کود برای اسفناج:
نکته: پس از کاشت بذر اسفناج در سطوح بزرگ، زمین باید با غلطک صاف شود.
نیاز آبی اسفناج
- آبیاری:
- اسفناج نیاز به آب فراوان دارد و باید در طول دوره رشد، در زمین‌های خشک به آبیاری منظم پرداخته شود.
- آبیاری نه تنها مقدار محصول را افزایش می‌دهد بلکه زمان گل‌دهی گیاه را به تاخیر می‌اندازد.
بیماری‌های مهم اسفناج
- سفیدک دروغین:
- یکی از بیماری‌های مهم اسفناج است.
- استفاده از ارقام مقاوم به این بیماری توصیه می‌شود.
- مگس چغندر:
- لاروهای مگس چغندر در داخل برگ‌های اسفناج دالان‌های مینوز می‌سازند.
- برای مقابله با این آفت، استفاده از ترکیبات فسفاته عالی مؤثر است.
آفات اسفناج
شته آفید، پروانه سفید کلم
نکته: حساسیت به بیماری‌های قارچی: ریشه اسفناج در برابر برخی بیماری‌های قارچی که باعث پوسیدگی ریشه می‌شوند، حساس است.
زمان و روش برداشت اسفناج
- زمان برداشت: زمانی که گیاه به مرحله ۵ تا ۶ برگی رسید، می‌توان شروع به برداشت کرد.
- آبیاری قبل از برداشت: ابتدا مزرعه را آبیاری کرده و پس از تبخیر رطوبت اضافی، بوته‌ها را با ریشه از خاک بیرون می‌آورند و به بازار مصرف عرضه می‌کنند.
برداشت اسفناج در سطوح کوچک
- برداشت چند مرحله‌ای:
- در مزارع کوچک، می‌توان دو یا سه مرحله برداشت انجام داد.
- برای این کار، برگ‌های پایینی با دست یا چاقو بریده می‌شود، و برگ‌های کوچک و جوانه‌های مرکزی به حال خود باقی می‌مانند.
- پس از مدتی، برگ‌های بزرگ‌تر دوباره چیده می‌شوند.
برداشت اسفناج در سطوح بزرگ
- استفاده از ماشین برداشت:
- در زمین‌های بزرگ، از ماشین برداشت برای جمع‌آوری محصول استفاده می‌شود.
- پس از بریدن برگ‌ها، محصول در محلی انباشته شده و به کارخانه یا محل دسته‌بندی حمل می‌شود.
نکات مهم در زمان برداشت اسفناج ایرانی
- برداشت در اوایل روز: اسفناج بهتر است در اوایل روز برداشت شود تا کیفیت محصول حفظ شود.
- اجتناب از برداشت در شرایط خاص: برداشت نباید در زمان بارندگی یا زمانی که شبنم بر روی گل‌ها نشسته باشد، انجام شود، زیرا در این صورت محصول کیفیت پایین‌تری خواهد داشت و برگ‌های شکسته به دست می‌آید.
مقدار محصول اسفناج
-
- مقدار محصول اسفناج معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار است.
- حداکثر مقدار محصول می‌تواند بین ۳۵ تا ۴۰ تن در هکتار باشد.
