مرگ گیاهچه؛ یک بیماری قارچی
خب بریم سراغ یکی از دردسرای بزرگ کشاورزا و گلخونه‌دارا، یعنی مرگ گیاهچه یا همونDamping Off. این یه بیماری قارچیه که می‌تونه کلی دردسر درست کنه، مخصوصاً وقتی بذر تازه کاشته شده و هنوز گیاهچه‌ها حسابی جون نگرفتن. این مشکل تقریباً تو همه جای دنیا دیده شده، البته به جز یه مورد خاص، یعنی گونه‌های Acremonium که فقط از کالیفرنیا گزارش شدن. حالا ببینیم دقیقاً چی میشه که گیاهچه‌ها این‌جوری از بین میرن و چطور میشه جلوی این فاجعه رو گرفت.
عامل بیماری مرگ گیاهچه
چند تا قارچ حسابی مقصر اصلی این ماجرا هستن که معروف‌ترینشون اینان:
- Acremonium
- Fusarium equiseti
- Pythium
- Rhizoctonia solani
- Thoelaviposis basicola
- و کلی قارچ دیگه که تو شرایط مناسب سر و کلشون پیدا میشه.
علائم بیماری تو گیاهچه‌ها چجوریه؟
Pythium: معمولاً تو خزانه برگ گیاهارو سبز تیره می‌کنه، ولی این فقط ظاهر ماجراست! این گیاهچه‌هااز ناحیه یقه (همون جایی که ساقه به ریشه می‌رسه) شروع به پوسیدن میکنن. یه جور زخم آبکی تو همین ناحیه ایجاد میشه که کم‌کم باعث پژمردگی و له شدن گیاهچه‌ها میشه. تازه ممکنه قبل از این که اصلاً جوونه بزنن، تو خاک از بین برن!
Rhizoctonia solani: تقریباً علائمش مثل Pythium هست، ولی وقتی گیاهچه بزرگ‌تر میشه، قارچ فقط به پوست حمله می‌کنه و زخم‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز روی ساقه درست میشه که فرو رفته هستن.
Thoelaviposis basicola: این یکی یه جور زخم ایجاد می‌کنه که اولش خاکستری تا بنفش به نظر میاد، اما بعدش به سرعت زغالی و سیاه میشه. اگه خاک خیلی مرطوب باشه، یه جور پوشش مثل یخ‌زدگی روی زخم ایجاد میشه.
Acremonium: معمولاً بعد از ۷ تا ۱۰ روز از جوونه زدن، خودش رو نشون میده. آلودگی از همون جایی که پوشش بذر به هیپوکوتیل و یقه چسبیده، شروع میشه. ناحیه آلوده زرد قهوه‌ای میشه و بعد از دو سه روز یه پوسیدگی خشک و قهوه‌ای مایل به قرمز گسترش پیدا می‌کنه. بعضی وقتا زخم‌های سطحی روی یقه و حتی زیر خاک هم دیده میشه. معمولاً کمتر از ۲۰٪ گیاهچه‌ها از بین میرن، ولی اونایی که زنده می‌مونن هم برای مدت طولانی رشدشون متوقف میشه و کلی عقب میفتن.
Fusarium equiseti: این یکی پوست یقه رو قرمز قهوه‌ای می‌کنه و هم قبل از جوانه‌زنی، هم بعدش، باعث مرگ گیاهچه میشه.
شرایطی که باعث گسترش بیماری میشن
این بیماری معمولاً وقتی شدید میشه که:
- تراکم بذرها تو خزانه یا زمین خیلی بالا باشه.
- خاک بیش از حد مرطوب باشه.
- تهویه ضعیف باشه.
- هوا ابری باشه و نور کافی به گیاه‌ها نرسه.
از بین قارچ‌ها، Acremonium مخصوصاً وقتی که بذر رو خیلی عمیق بکاری، بیشتر دردسر درست می‌کنه. Fusarium equiseti هم بیشتر به خربزه حمله می‌کنه، مخصوصاً اگه بذرش تو خاک‌های سرد و مرطوب کاشته شده باشه. این قارچ به مرور یه لایه قارچی دور بذر خربزه می‌سازه و گیاهچه‌ها مخصوصاً تو چند هفته اول جوونه‌زنی خیلی حساس میشن.
چطور از مرگ گیاهچه جلوگیری کنیم؟
ضدعفونی خاک و جعبه کشت: اگه گلخونه داری، باید حتماً خاک و جعبه‌های کشت رو ضدعفونی کنی تا خطر آلودگی رو کاهش بدی. روش‌های بهداشتی بعد از پاستوریزاسیون هم خیلی مهمن، چون اگه دوباره خاک آلوده بشه، همه زحمت‌ها به باد میره.
کنترل رطوبت: رطوبت زیادی، مخصوصاً اگه مداوم باشه، شرایط ایده‌آلی برای قارچ‌ها ایجاد می‌کنه. تهویه مناسب می‌تونه از مرگ گیاهچه جلوگیری کنه.
اصلاح خاک:
- جلوگیری از فشرده شدن خاک
- درست کردن بسترهای بلند برای زهکشی بهتر
- پرهیز از آبیاری طولانی‌مدت
ضدعفونی بذر:
- استفاده از قارچ‌کش قبل از کاشت
- غوطه‌ور کردن بذر توی محلول‌های ضدعفونی‌کننده
- سم‌پاشی بذرها قبل از کاشت
خدمات کشاورزی راد هم تولید کننده، هم فرآوری کننده انواع بذر سبزیجات و بذر صیفی جات هستن که بذرارو موقع فرآوری و قبل از بسته‌بندی ضدعفونی میکنن. با خیال راحت شما کشاورزای محترم میتونید بذراتونو از فروشگاه کشاورزی راد در تهران بخرید.
کشت کم‌عمق: ریشه‌های آلوده معمولاً از کاشت عمیق ایجاد میشن. اگه بذر رو تو عمق کمتری بکاری و بعد از اون آبیاری مناسب انجام بدی، احتمال پوسیدگی کمتر میشه.
استفاده از بذر با کیفیت: بذرهایی که قوه نامیه بالایی دارن، خیلی کمتر دچار این بیماری میشن. برای حفظ قدرت جوانه‌زنی، باید بذرها رو تو جای مناسب انبار کرد.
گیاه‌هایی که بیشتر درگیر این مشکل میشن
خیلی از سبزیجات و صیفی‌جات دچار مرگ گیاهچه میشن، ولی بعضیا حساس‌ترن. بر اساس منابع معتبر:
- خیار
- گوجه‌فرنگی
- بذر فلفل دلمه ای
- خربزه و طالبی
- بذر کاهو
- بذر اسفناج
جمع‌بندی
مرگ گیاهچه یکی از مشکلات رایج کشاورزیه که اگه کنترل نشه، می‌تونه باعث تلفات زیادی تو گیاهان بشه. روش‌های پیشگیری مثل ضدعفونی خاک و بذر، کنترل رطوبت و بهبود تهویه، می‌تونن کمک کنن تا از این مشکل جلوگیری بشه. متأسفانه، ارقام مقاومی برای این بیماری وجود نداره، ولی با رعایت این نکات میشه خسارت رو تا حد زیادی کم کرد.