چطور بذر شاهی بکاریم؟ + بررسی ۱۰ خاصیت مهم آن

کاشت بذر شاهی از اون چیزاست که خیلی راحت‌تر از چیزیه که فکرشو می‌کنی! این گیاه نه‌تنها نگهداری خاصی نمی‌خواد، بلکه عطر تند و خواص فوق‌العاده‌ای برای سلامتی داره که باعث می‌شه واقعا ارزش کاشتن رو داشته باشه.

ترتیزک یا شاهی (Lepidium sativum) عضوی از خانواده‌ی شب‌بوها (Brassicaceae) هست و یکی از بهترین گزینه‌ها برای شروع باغبانی به حساب میاد. چون انقدر آسون رشد می‌کنه که تقریبا هرجا و هر زمانی می‌تونی اون رو پرورش بدی. منشأ این گیاه احتمالاً به آسیا برمی‌گرده و به‌خاطر طعم ملایم و کمی تندش محبوبیت زیادی پیدا کرده. حتی شارلمانی، پادشاه فرانک‌ها در اوایل قرون وسطی، دستور داده بود این گیاه کشت بشه. البته اون تنها کسی نبود که از این گیاه یک‌ساله خوشش می‌اومد. بذرهای ترتیزک حتی توی مقبره‌های مصر باستان هم پیدا شده!

چطور شاهی بکاریم؟

شاهی از اون سبزی‌هاییه که خیلی راحت می‌تونی توی خونه یا باغچه بکاریش و از برگ‌های تازه‌ش لذت ببری. یه گیاه کم‌توقعه و دردسر زیادی نداره. اینجا قدم‌به‌قدم برات توضیح می‌دم که چطوری شاهی بکاری و ازش خوب نگهداری کنی:

۱. انتخاب جای مناسب

• اگه می‌خوای شاهی رو تو فضای باز بکاری، بهتره یه جای آفتاب‌گیر انتخاب کنی.
• البته شاهی خیلی سخت‌گیر نیست و توی سایه هم رشد می‌کنه.
• فقط اگه تو سایه باشه، یه کم بیشتر طول می‌کشه تا برگ‌هاش آماده بشن.

۲. دمای مناسب

• برای اینکه بذرها شروع به جوانه زدن کنن، حداقل باید دما حدود ۱۵ درجه سانتی‌گراد باشه.
• چون شاهی به سرما حساسه، بهتره بعد از اینکه سرمای زمستونی تموم شد، بذرها رو بکاری.
• یه نکته مهم اینه که خاکش همیشه باید مرطوب بمونه تا خوب جوانه بزنه.

۳. نحوه کاشت بذرها

• بذر شاهی رو می‌تونی به دو روش بکاری:
  • یا به‌صورت پراکنده روی خاک بپاشی
  • یا توی ردیف‌های نزدیک به هم
• بین ردیف‌ها حدود ۷ تا ۱۰ سانتیمتر فاصله بذار.
• بذرها رو خیلی عمیق نکار، همون ۶ میلی‌متر کافیه.
• یه نکته مهم: تخم شاهی برای اینکه جوانه بزنه، نیاز به نوره. پس حسابی زیر خاک قایمش نکن!

۴. فاصله‌گذاری بعد از جوانه زدن

• وقتی بذرها جوانه زدن و گیاهچه‌ها بالا اومدن، باید یه کم گیاه‌ها رو از هم فاصله بدی.
• این کار باعث می‌شه هر گیاه فضای کافی برای رشد داشته باشه.
• فاصله‌ی مناسب بین هر گیاه ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتره.

۵. بذر شاهی بکار، تازه برداشت کن!

• اگه دوست داری همیشه برگ تازه‌ی شاهی داشته باشی، یه راه ساده‌ش اینه که هر دو هفته یه بار دوباره تخم شاهی بکاری.
• این‌طوری همیشه یه مقدار از شاهی‌هات تازه و قابل برداشت می‌مونن.

برای شاهی‌کاری، ما معمولا بذر شاهی خدمات کشاورزی راد رو پیشنهاد می‌کنیم. کیفیتش بالاست، قوه نامیه خوبی داره و مناسب کشت تو شرایط  و مناطق مختلفه، مخصوصاً برای باغدارا. تخم شاهی یا تزه تیزک راد در در پاکت 10 کیلویی و کیسه 30 کیلویی قابل فروشه.

آبیاری و کوددهی شاهی

یکی از دلایلی که شاهی برای تازه‌کارها فوق‌العاده‌ست، نیاز کمش به مراقبته. فقط یادت باشه که بذرها همیشه باید مرطوب بمونن. گیاهای کوچیک هم دوست دارن که آب به‌صورت یکنواخت بهشون برسه. کمبود آب در طول رشد می‌تونه به طور قابل توجهی باعث کاهش عملکرد گیاه بشه.

در مورد کوددهی هم باید بگیم: لازم نیست! با اینکه شاهی از خاک خوب و تقویت‌شده بدش نمیاد، ولی تو خاک‌هایی که مواد غذایی زیادی ندارن هم خیلی خوب رشد می‌کنه. کمبود مواد مغذی باعث کاهش برداشت نمی‌شه و هنوز هم می‌تونی محصول خوبی داشته باشی.

برداشت و نگهداری شاهی

بذر شاهی چند روزه سبز میشه؟

شاهی یکی از اون گیاه‌هاییه که خیلی زود به نتیجه می‌رسه. از وقتی بذر شاهی رو می‌کاری، فقط ۲ تا ۳ هفته طول می‌کشه تا آماده‌ی برداشت بشه، به شرطی که دما مناسب باشه.

• وقتی برگ‌ها حدود ۵ سانتی‌متر شدن، یعنی وقتشه.

• اگه هوا گرم و حدود ۲۰ درجه‌ی سانتی‌گراد باشه، حتی تو ۴ روز هم می‌تونه قابل برداشت باشه.

چطوری برداشت کنیم؟

• با یه قیچی کوچیک یا تمیز، برگ‌ها رو حدود یک سانت بالاتر از سطح خاک بچین.

• اول برگ‌های بزرگ‌تر و قدیمی‌تر رو بردار که واسه مصرف همون روزت استفاده بشن.

• برگ‌های کوچیک‌تر رو نگه دار تا گیاه همچنان به رشدش ادامه بده.

• به اندازه‌ی نیازت بچین، چون تازه بودن شاهی کلی تو طعمش تاثیر داره.

نکته‌ی مهم:

• زیاد منتظر نمون! اگه شاهی رو قبل از گل‌دادن برداشت نکنی، طعمش عوض می‌شه و کیفیتش پایین میاد.

• ضمن اینکه بعد از بریدن، خیلی زود عطرش کم می‌شه، پس بهتره همون موقع ازش استفاده کنی.

• اگه یه سری شاهی موند و دیر برداشتش کردی، می‌تونی ازش بذر بگیری و برای کاشت‌های بعدی استفاده کنی.

علف‌های هرز شاهی

برای اینکه شاهی‌ به خوبی رشد کنه، باید حواست به علف‌های هرز باشه.

چطوری با علف‌های هرز مبارزه کنیم؟

• هر چند وقت یه بار خاک رو یه کم زیر و رو کن تا علف‌های هرز از بین برن.
• فقط مراقب باش موقع این کار به ریشه‌های سطحی شاهی آسیب نزنی، چون ممکنه رشدش کند شه.
• توی ماه‌های اول که شاهی هنوز خیلی رشد نکرده، علف‌های هرز سریع‌تر می‌تونن مزاحمش بشن، پس اون موقع‌ها حسابی حواست جمع باشه.

یه راه ساده برای کنترل بهتر:

• استفاده از مالچ‌های طبیعی مثل:
  • کاه
  • بقایای گیاهی یا علف‌های خشک‌شده
  • یا حتی روزنامه‌های خردشده
• اینا کمک می‌کنن هم رطوبت توی خاک بمونه، هم جلوی رشد علف‌های هرز گرفته بشه.

در مورد آفات و بیماری‌ها هم خبر خوبه:

• شاهی معمولاً خیلی دردسرساز نیست و مشکل خاصی از نظر آفات یا بیماری‌ها نداره.
• پس با خیال راحت می‌تونی ازش نگهداری کنی بدون اینکه نگران قارچ و حشره و این چیزا باشی.

ماده موثره شاهی:

هر یک صد گرم شاهی تازه و خام شامل موارد موجود در جدول است.

10 مورد از خواص شاهی و تخم شاهی

خواص شاهی برای زنان

1. تقویت تولید شیر مادر
   یک بررسی نشان می‌دهه که شاهی باغچه‌ای ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری را برای رشد شیر مادر و بافت پستان تأمین می‌کنه. همچنین به تحریک پرولاکتین، هورمونی که تولید شیر را تحریک می‌کنه، کمک می‌کنه. علاوه بر این، این گیاه به تحریک واکنش “let-down” کمک می‌کنه، که باعث جریان یافتن شیر از پستان می‌شه.
   اگر در حال شیردهی هستید، حتماً یک رژیم غذایی متعادل شامل پروتئین، لبنیات، غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات را دنبال کنید که شاهی می‌تونه بخشی از اون باشه.

2. تنظیم قاعدگی
   دانه‌های شاهی یک روش طبیعی برای منظم کردن دوره قاعدگی نامنظم هستن. ترکیب‌های گیاهی موجود در دانه‌های شاهی شبیه به هورمون استروژن عمل می‌کنن و به تنظیم دوره قاعدگی کمک می‌کنن.
   سایر خواص شاهی و تخم شاهی شامل:

3. تقویت سلامت استخوان‌ها
   شاهی یک منبع بسیار غنی از ویتامین K است، ویتامین محلول در چربی که در تشکیل استخوان، تجزیه آن‌ها و جذب مواد مغذی نقش داره. به‌ویژه، پروتئین استخوانی اوستئوکالسن برای افزایش تشکیل و استحکام استخوان به این ویتامین وابسته است.
4. تقویت سیستم ایمنی
   خوردن غذاهای غنی از ویتامین C مانند شاهی می‌تونه به بدن شما کمک کنه تا از بیماری‌ها جلوگیری کرده و عملکرد سیستم ایمنی را بهبود ببخشه.

   این به این دلیل است که ویتامین C به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنه و از استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنه، که به نوبه خود خطر التهاب را کاهش می‌ده. کاهش التهاب می‌تونه شما را در برابر شرایطی مانند دیابت، کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی محافظت کنه.

   علاوه بر این، این ویتامین به جلوگیری از ورود پاتوژن‌های مضر به اولین ارگان بدن شما، یعنی پوست، کمک می‌کنه. بدون ویتامین C کافی، بدن شما نمی‌تونهد کلاژن تولید کنه، که یک جز اصلی از پوسته و ممکنه از بهبود زخم‌ها به‌طور کندتری برخوردار بشه. ویتامین C همچنین به کاهش خطر عفونت‌ها کمک می‌کنه زیرا به از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌های مضر که وارد بدن شما شدن  و همچنین سلول‌های مرده که می‌تونن باعث آسیب به بافت‌ها بشن، کمک می‌کنه.

5. شاهی می‌تواند از سموم محافظت کند
   شاهی میتونه از ترکیبات سمی مانند فلزات سنگین محافظت کنه. فلزات سنگینی مانند آلومینیوم در لوازم آرایشی، داروها، واکسن‌ها و بخار هوا وجود دارن که ممکنه شما به طور معمول با آنها در تماس باشید.

   از اونجا که آلومینیوم در بافت‌های بدن شما تجمع چیدا میکنه، ممکنه در نهایت با واکنش‌های منفی مواجه بشید، مانند استرس اکسیداتیو و عملکرد ضعیف کبد.

   در یک مطالعه بر روی 50 موش که آلومینیوم دریافت کرده بودند، این فلز سنگین به طور قابل توجهی عملکرد کبد و کلیه‌ها را آسیب رساند. اما گروه‌هایی از موش‌ها که بعد از آلومینیوم یا همراه با آن شاهی دریافت کردن، عملکرد کبد و کلیه‌های آنها تقریباً به حالت عادی بازگشت.

   در یک مطالعه آزمایشگاهی، سلول‌های کبد انسان که پیش از اون در معرض پراکسید هیدروژن سمی قرار گرفته بودند، سپس در معرض عصاره شاهی قرار گرفتن. عصاره شاهی استرس اکسیداتیو را تا 56% مهار کرد و از مرگ سلولی تا 48% جلوگیری کرد.

6. شاهی میتونه به لاغری کمک کنه
   شاهی فقط تو هر فنجون خامش (حدود ۵۰ گرم)، ۱۶ کالری داره؛ یعنی واقعاً غذای کم‌کالری‌ایه و شاید بتونه به لاغری کمک کنه.

   تحقیقات می‌گن وقتی می‌خوای وزن کم کنی، باید یا کالری‌ای که می‌خوری کمتر از چیزی باشه که می‌سوزونی، یا فعالیتت رو ببری بالا تا بیشتر کالری بسوزونی.

   حالا اگه غذاهای پرکالری رو با چیزای کم‌کالری مثل شاهی جایگزین کنی، طبیعتاً کالری دریافتی‌ت کم می‌شه. خوبی‌ش اینه که از اینجور غذاها می‌تونی کلی بخوری بدون اینکه نگران کالری بالا باشی.

   یه نکته دیگه هم اینه که رژیم‌هایی که پروتئین بالا و کربوهیدرات کم دارن، باعث می‌شن بیشتر احساس سیری کنی، پس کمتر غذا می‌خوری و راحت‌تر لاغر می‌شی.

   شاهی و خیلی از سبزیجات دیگه کربوهیدرات کمی دارن، واسه همین واسه این جور رژیم‌ها خیلی خوبن. فقط بهتره کنارش چیزای پروتئینی مثل مرغ، گوشت کم‌چرب، لوبیا یا ماهی هم بخوری تا متعادل باشه.

7. میزان نسبتاً بالای ویتامین A
   یک فنجان (50 گرم) شاهی، 10٪ از میزان توصیه شده روزانه (DV) ویتامین A رو تأمین می‌کنه، و چون بدن شما نمی‌تونه این ویتامین رو تولید کنه، باید اون را از رژیم غذایی خود دریافت کنید.
   این ویتامین برای کمک به دید در نور کم ضروریه، که به شما اجازه می‌ده در شرایط نوری محدود ببینید. مطالعات همچنین نشان می‌دن که دریافت مقدار کافی ویتامین A در رژیم غذایی ممکنه در برابر برخی از انواع سرطان محافظت کنه .

   علاوه بر این، این ویتامین با کمک به تکثیر و تمایز سلول‌های T کمکی، که به واکنش ایمنی بدن کمک می‌کنند، فوایدی برای تقویت سیستم ایمنی نیز داره.

8. شاهی میتونه خواص ضد سرطانی داشته باشه

   در یکی از این مطالعات، سلول‌های سرطانی لوسمی را در معرض عصاره شاهی قرار دادن. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت عصاره شاهی، تعداد سلول‌های سرطانی زنده کاهش یافت و تعداد سلول‌های سالم نیز افزایش پیدا کرد.

   مطالعه آزمایشگاهی دیگری در سلول‌های سرطان کبد نشان داد که عصاره شاهی باغچه‌ای به طور قابل توجهی بیان ژن‌ها را سرکوب کرده و در نتیجه رشد تومور را کاهش داده. هر چه غلظت عصاره شاهی قوی‌تر بود، اثر سمی آن بر سلول‌های سرطانی کبد بیشتر بود.

9. تنظیم دیابت

   طبیعت ضدگلیکمی تخم های شاهی در کاهش سطح قند خون بدن بسیار مؤثره. وجود چسب در پوست دانه‌های جوانه‌زده شاهی که حاوی ترکیب گیاهی به نام لپیدیمویده، خاصیت ضدقند خون قابل توجهی دارد. این ترکیب باعث فعال شدن تولید انسولین از سلول‌های بتا در لوزالمعده می‌شود. همچنین به کاهش تجزیه نشاسته به گلوکز کمک می‌کند که در نتیجه منجر به کاهش سطح قند خون می‌شود.

10. کمک به سلامت قلب
    

    بذرهای شاهی حاوی 32% اسید آلفا-لینولنیک (ALA)، یک امگا-۳، و 12% اسید لینولنیک (LA)، یک امگا-۶ هستند. هر دو اینها اسیدهای چرب ضروری هستن که بدن نمی‌تواند آنها را تولید کنه، بنابراین باید آنها را از غذا یا مکمل‌ها دریافت کنید.

    بدن شما همچنین از ALA و LA برای ساخت اسیدهای چرب ضروری مانند ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) استفاده می‌کنه، اگرچه توانایی تبدیل این اسیدهای چرب به EPA و DHA در بدن پایینه.

    رژیم غذایی معمول غربی غنی‌تر از امگا-۶ نسبت به امگا-۳ است که این عدم تعادل میتونه منجر به التهاب مزمن بشه. در واقع، رژیم‌های غذایی غنی از امگا-۶ ممکنه مزایای ضد التهابی امگا-۳ را کاهش بدن.

    اگرچه رابطه بین این اسیدهای چرب هنوز به طور کامل درک نشده، حفظ یک تعادل سالم بین امگا-۳ و امگا-۶ برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی بسیار حیاتیه. این تأثیرات به دلیل تأثیر این نسبت بر التهابه.

    در مطالعات حیوانی، نشان داده شده است که ALA می‌تواند آسیب قلبی و مرگ سلول‌های قلبی را زمانی که جریان خون به قلب ناکافیه، کاهش بده.

    بذرهای شاهی ممکنه به دلیل نسبت متعادل اسیدهای چرب امگا-۳ به امگا-۶، از سلامت قلب حمایت کنند.